Fræðsluefni

Málþroskaröskun (DLD) og ADHD

Börn og ungmenni með frávik í málþroska (DLD) sýna oft sömu einkenni og börn með athyglis- og einbeitingarerfiðleika. Þessi einkenni geta haft áhrif á allt nám og hegðun en eru tilkomin vegna skertrar málfærni og uppfylla þar af leiðandi ekki greiningarskilmerki fyrir ADHD. 

Einkenni DLD sem líkjast ADHD geta verið: 

• Erfiðleikar með að fylgja fyrirmælum og endurtaka það sem sagt var
• Erfiðleikar með að svara spurningum
• Slök hlustun og virðast utan við sig
• Slakur skilningur
• Vera úti á þekju í umræðum
• Þreytast fljótt og stutt úthald í aðstæðum sem reyna á mállega færni
• Erfiðleikar í samskiptum og skert félagsfærni
• Truflast auðveldlega
• Einfaldur orðaforði
• Samhengislaus og ruglingsleg frásögn
• Mikið af hikorðum í samræðum
• Langar þagnir áður en svarað er
• Skipt um umræðuefni á óviðeigandi hátt 

Gagnleg ráð sem gagnast börnum og ungmennum með DLD og/eða ADHD 

1. Ávallt að ná athygli barnsins áður en því er gefið fyrirmæli
   Með því að segja nafn barnsins, ná augnsambandi, setja sig í þeirra hæð eða snerta handlegg þess blíðlega hjálparðu barninu að beina athyglinni að þér og fyrirmælunum. 
2. Draga úr truflunum líkt og auðið er
   Til að draga úr áreiti heima er gott að gæta þess að það sé slökkt á sjónvarpinu og öðrum tækjum á meðan rætt er við barnið. Til að draga úr áreiti í kennslustofunni er hægt að gæta þess að námsumhverfi barnsins sé snyrtilegt, vel skipulagt og að barnið sitji framarlega nálægt kennaranum. 
3. Gefið einföld fyrirmæli og leiðbeiningar
   Gætið þess að fyrirmæli séu eingöngu eins til tveggja þrepa. Börn með frávik í málþroska og/eða ADHD eru oft með veikleika í vinnsluminni sem gerir þeim erfiðara fyrir að halda upplýsingum í huga sér og vinna með þær. Að endurtaka, umorða og búta upplýsingar niður styður við barnið og hjálpar því að ná árangri. 
4. Leiðið barnið að viðfangsefninu á jákvæðan hátt
   Þegar barnið ráfar af réttri leið, minnið það blíðlega á að halda sig við gefið efni. Bendið barninu á hvað það er búið að gera, hrósið því og hvetjið það til að halda áfram með það sem er eftir. 
5. Notið sjónrænt skipulagt eins oft og mögulegt er
   Veitið sjónrænan stuðning bæði heima og í skóla. Stuðningurinn getur verið í formi gátlista yfir þau atriði sem þarf að klára á hverjum morgni fyrir skóla, að undirstrika dæmi í stærðfræði, búta lengri texta niður í smærri einingar, nota hugarkort til að veita heildarsýn á myndrænan hátt eða útbúa stundaskrá sem veitir yfirsýn yfir allan daginn frá því að barnið vaknar þangað til það fer að sofa. 

Nýtið styrkleika barnsins í allri vinnu, vinnið út frá áhugasviði, hvetjið það áfram og hrósið óspart

Berglind Jónsdóttir, talmeinafræðingur
Skólaþjónusta Árborgar

Hvað er málþroskaröskun?

 Dagur málþroskaröskunar (e. Developmental Language Disorder) er haldinn hátíðlegur 14. október á ári hverju og er mikilvægur vitundarvakningu málþroskaröskunar (DLD). Því þrátt fyrir að vera algeng röskun sem hefur áhrif á nær allt daglegt líf eru enn margir sem hafa ekki heyrt hennar getið og spyrja sig, hvað er málþroskaröskun? 

Málþroskaröskun er meðfædd röskun af líffræðilegum toga en einkenni hennar birtast strax á máltökuskeiði og fylgja einstaklingum ævilangt. Röskunin snertir allt sem viðkemur tungumálinu hvort sem það er í tali, riti eða táknum. Erfiðleikarnir birtast þegar einstaklingur reynir að tjá hugsanir sínar og/eða skilja það sem aðrir tjá. Birtingarmyndir málþroskaröskunar eru einstaklingsbundnar en oft einkennast þær af rýrum orðaforða, erfiðleikum við að fylgja fyrirmælum, rangri setningaskipan, málfræðivillum, ruglingslegri frásögn og erfiðleikum við að muna nöfn og ný orð. Barn með málþroskaröskun fylgir ekki aldursbundnum viðmiðum um málkunnáttu og með hækkandi aldri og auknum mállegum kröfum dregst það óhjákvæmilega meira aftur úr ef ekkert er aðhafst. 

Málþroskaröskun er vandi sem engin skyndilausn dugar við en með því að greina vandann og vinna markvisst með hann er hægt að hjálpa börnum að halda í við jafningja sína og auðvelda þeim að tjá sig í leik og starfi. Í því skyni hafa rannsóknir ítrekað sýnt fram á mikilvægi snemmtækrar íhlutunar, því fyrr sem er gripið inn í því meiri árangur næst. Því er mikilvægt að börn sem glíma við málþroskaröskun fái viðeigandi aðstoð svo talmeinafræðingar geti kortlagt bæði veik- og styrkleika barnsins, útbúið úrræðalista fyrir heimili og skóla og veitt barninu markvissa einstaklingsmiðaða talþjálfun til að hjálpa því að fást við þær mállegu kröfur sem fylgja hversdagslegu lífi. Þegar kemur að því að styðja við börn með vanda þarf allt umhverfi barnsins að leggjast á eitt til að hámarka árangur. 

Málþroskaröskun er ekki tilkomin af ónægri málörvun í frumbernsku en foreldrar og starfsfólk leik- og grunnskóla eru þó í lykillhlutverki þegar kemur að því að örva málþroska barna með málþroskaröskun. Fyrir barn með málþroskaröskun hjálpar að endurtaka leiðrétt það sem barnið segir rangt, einfalda mál og útskýra flókin orð, spyrja hvort barnið skilji og kenna því að láta í ljós þegar það skilur ekki, hafa sem flest myndrænt og/eða sjónrænt, veita endurtekningar og ávallt að ná athygli barnsins áður en talað er við það. Með því að baða börn í tungumálinu, nýta allar dauðar stundir til samskipta, nota fjölbreyttan orðaforða, útskýra merkingu orða, nota orð í mismunandi samhengi, spyrja út í orð og fá börn til að æfa sig að tjá sig erum við að styðja við málþroska. Til er aragrúi af skemmtilegum spilum, leikjum, verkefnum og bókum á íslensku sem þjálfa alla þessa þætti og yfirleitt leynast þessi verkfæri í einhverri mynd á flestum heimilum. Að spila dæmigert samstæðuspil getur kennt börnum grunnboðskipti, að bíða og gera til skiptis, auk þess sem það eflir orðaforða, rökhugsun og minni. 

Málþroskaröskun er dulin, hún sést ekki utan á fólki og því þarf að vera á varðbergi fyrir einkennum hennar. Rannsóknir sýna að einn af hverjum 14 glímir við málþroskaröskun og er hún því algengari en einhverfa og svipað algeng og ADHD en er þó mun minna þekkt. Með aukinni fræðslu og vitundarvakningu öðlumst við meiri skilning og þekkingu á þeim takmörkunum sem fylgja málþroskaröskun og jafnframt hvað við getum gert í daglegu lífi til að draga úr áhrifum hennar.

Berglind Jónsdóttir, talmeinafræðingur
Skólaþjónusta Árborgar

 

Málörvun ungra barna (0-3 ára). Góð ráð til foreldra

Börn eru félagsverur sem hafa þörf fyrir að mynda tengsl og eiga í samskiptum við aðra.

Upplifun barnsins hefur áhrif á mótun taugatenginga í heila og gífurlegu máli skiptir hvernig brugðist er við tjáningu barnsins

Það er því mikilvægt að vera til staðar fyrir barnið og sýna því ást og umhyggju í gegnum snertingu og tal frá upphafi. Það er gert með því að hjala við og með barninu, bregðast við hljóðamyndun þess, ná augnsambandi og herma eftir hljóðum og hreyfingum. Þetta styður við málþroska og er undirstaða að samskiptum og tjáningu.

Hafið í huga að málörvun er að auka það mál sem barnið heyrir og það er gert með því að tala meira, bæði við barnið og um það sem verið er að gera

Í gegnum þessi hvetjandi samskipti heyrir barnið orð og setningar, það lærir rétt mál og fær hvatningu til að æfa sig í tungumálinu. Mikilvægt er að gefa sér tíma til að tala við barnið um allt mögulegt, nota rétt orð yfir hluti, hafa gott jafnvægi á milli samræðna og spurninga og síðast en ekki síst að hvetja barnið til að tjá sig sjálft með því að skapa þörf fyrir samskipti og gefa því tíma til að tjá sig.

Góðar aðferðir sem styðja við málþroska ungra barna eru:

Eftirherma - Búnar eru til aðstæður sem hvetja barnið til eftirhermu
Reynt er að fá barnið til að herma eftir táknum, málhljóðum, orðum, dýrahljóðum o.fl. með því að vekja athygli á þeim. Dæmi um það gæti verið í leikaðstæðum þar sem bíllinn keyrir og flautar „bíbb, bíbb“. Þá er þetta orð/hljóð endurtekið í leik með barninu og það hvatt til að herma eftir því. Einnig er hægt að nota glaðlegan eða syngjandi raddblæ til að hvetja til eftirhermu.

Sjálftal - Talað er um allt sem fyrir augu ber með því að hinn fullorðni setur orð á allar hversdagslegar athafnir, eins og því sem gerist eða það sem heyrist. Dæmi um þetta gæti verið „Núna set ég húfu á höfuðið þitt“ eða „Nú ætla ég að fara í jakkann minn áður en við förum út“.

Samhliðatal - Hinn fullorðni talar um það sem barnið gerir, nefnir leikföng þess, nefnir það sem barnið gerir í leiknum sínum, hvernig því líður, hvað það heyrir o.s.frv. td. „Ég sé að þú kastar boltanum hátt upp í loftið“.

Lýsingar - Hinn fullorðni lýsir því sem hann og barnið sjá, eins og „Sjáðu þarna er hundur. Hann er svartur“. Þetta hvetur til sameiginlegrar athygli þar sem barnið og hinn fullorðni deila saman reynslu, horfa á sameiginlegan hlut og hafa áhuga á viðbrögðum hvors annars.

Endurtekning - Þegar barnið sýnir frumkvæði að samskiptum (td. með bendingum) eða segir orð er mikilvægt að endurtaka þau og bæta við upplýsingum. Ný orð eru endurtekin til að festa þau í minni barnsins, gott að segja sömu setningar aftur og aftur „Nú förum við út… út, út, út… förum út að leika“.

Útvíkkun - Hinn fullorðni bætir viðbótarupplýsingum við það sem barnið segir. Ef barnið segir „epli“ þá er hægt að bæta við “já, þetta er epli, þetta er rautt epli, við ætlum að borða epli“.

Rétt mál - Orð og setningar barnsins eru endurtekin rétt, án þess að vekja sérstaka athygli á þeirri villu sem barnið gerir. Barnið segir td. „voffi hlaupaði“ og hinn fullorðni endurtekur „já hundurinn hljóp hratt“.

Spurningar - Mikilvægt er að spyrja áhugavekjandi spurninga en ekki yfirheyra barnið. Yngri börn ráða frekar við já/nei spurningar en slíkar spurningar takmarkast þó aðeins við já/nei svör. Hægt er að bjóða barni valmöguleika „viltu leika með bolta eða bangsa?“ en þá bendir barnið á það sem það velur og hinn fullorðni nefnir svar barnsins ef barnið er ekki farið að segja orðið sjálft. Einnig er hægt að spyrja spurninga án þess að ætlast til þess að fá svar td. „hvað segir hundurinn? … Hundurinn segir voff, voff“.

Þegar barn eldist fer það að ráða við opnari spurningar eins og „Hvað er…, Hvers vegna…, Hvernig…, Af hverju…?“.

Bókalestur - Lestur bóka er mikilvæg leið til að styrkja tengsl barns og fullorðins en að auki eflir bókalestur orðaforða og málskilning barns ásamt því að vera áhrifarík leið til að auka úthald og athygli sem og að efla rökhugsun og minni.

Skynsamlegt er að hafa reglu á daglegri lestrarstund með barninu og virkja það með samræðu um efni bókarinnar. Lesa má sömu bækurnar aftur og aftur til að fá góða endurtekningu og nefna það sem er á myndunum. Miklu máli skiptir hvernig bókin er notuð.

Gefa þarf góðan tíma fyrir samræður á meðan lestri stendur en þá þarf að staldra við, spyrja, hlusta, svara, útskýra og tryggja að barnið fái tækifæri til að tjá sína upplifun af bókinni. Bókalestur styður einnig við málskilning barnsins.

Málskilningur eru þau orð sem barnið skilur en er kannski ekki farið að nota sjálft. Hægt er að biðja barnið að benda á tiltekna hluti „Hvar er…? Sýndu mér... Bentu á...“. Hér er ekki verið að krefja barnið um tal heldur að það skilji fyrirmæli og orð.

Mikilvægt er að velja bækur við hæfi og sem vekja áhuga barnsins

Þegar lesið er fyrir mjög ung börn er hægt að lesa söguna út frá myndum bókarinnar en einnig hafa þau gaman af taktföstum hrynjanda í texta, vísum og þulum.

Bækur sem innihalda ákveðin þemu, eins og um dýr eða mat, höfða einnig til ungra barna. Þegar barn byrjar að tala er hægt að velja bækur sem innihalda mikið af endurtekningu á einföldum orðum og stuttum setningum. Þegar leggja þarf áherslu á sérstakan málþátt eins og til dæmis eftirhermu er mikilvægt að velja bók sem styður við eftirhermu.

Hægt er að fá ráðleggingar á bókasafni varðandi val á barnabókum

Oft vilja börn láta lesa sömu bækurnar aftur og aftur en þá er mikilvægt fyrir þann fullorðna að styðja við þann áhuga. Einnig er hægt að skiptast á að velja bók til að lesa og kynna barninu þannig fyrir öðrum bókum.

Foreldrar eru besta málfyrirmynd barnsins og gegna lykilhlutverki þegar kemur að málörvun

Barn sýnir miklar framfarir í málþroska en þetta er ferli sem krefst hæfileika til að eiga í flóknum samskiptum við aðra þar sem það tjáir hugsanir, tilfinningar og hugmyndir sínar, meðtekur upplýsingar og nýtir í samræðum við aðra. Barnið lærir grundvallaratriði tungumálsins í samskiptum við aðra og því er mikilvægt að það fái örvun og mörg tækifæri til þess.

Margrét Guðmundsdóttir, talmeinafræðingur
Skólaþjónusta Árborgar

 

Fræðslumyndbönd talmeinafræðinga með áherslu á leikskólaaldur

Hnitmiðaðir stuttir fyrirlestrar um helstu þætti sem tengjast máli, tali og rödd leikskólabarna. Eftir áhorf ætti áhorfandi að hafa betri tilfinningu fyrir því hvað er dæmigert þegar kemur að tali og máli leikskólabarna, hvað er ódæmigert, hvað er hægt að gera og hvenær þarf að kalla til talmeinafræðing.

Fræðslumyndböndin eru samstarfsverkefni talmeinafræðinga Skólaþjónustu Árborgar, Skólaþjónustu Árnesþings og Skólaþjónustu Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslu.

Þessir þættir eru:

1. Framburður leikskólabarna (09:27 mín)
2. Málörvun leikskólabarna (18:57 mín)
3. Raddheilsa leikskólabarna (07:05 mín)
4. Fjöl- og tvítyngi leikskólabarna (22:05 mín)
5. Hljóðkerfisvitund leikskólabarna (07:32 mín) 
6. Stam leikskólabarna (05:25 mín)

Eftir áhorf ætti áhorfandi að hafa betri tilfinningu fyrir því hvað er dæmigert þegar kemur að tali og máli leikskólabarna, hvað er ódæmigert, hvað er hægt að gera og hvenær þarf að kalla til talmeinafræðing.

Gangi ykkur vel,
Anna Stefanía Vignisdóttir, talmeinafræðingur | Skólaþjónusta Árnesþings
Álfhildur Þorsteinsdóttir, talmeinafræðingur | Hveragerðisbær
Berglind Jónsdóttir, talmeinafræðingur | Skólaþjónusta Árborgar
Halla Marinósdóttir, talmeinafræðingur | Skólaþjónusta Árborgar
Sigríður Arndís Þórðardóttir, talmeinafræðingur | Skólaþjónusta Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslu

Hvernig er best að tala við börn og unglinga um málþroskaröskun DLD? 

Málþroskaröskun felur í sér meðfædda taugaröskun sem hefur áhrif á máltjáningu og/eða málskilning af óþekktum orsökum og er greind af talmeinafræðingum.

Það er mikilvægt fyrir barnið að fá að vita að það sé greint með málþroskaröskun DLD og að hún sé hluti af þeim áskorunum sem það glímir við í námi og í samskiptum við aðra. Þegar barn veit um þær áskoranir og þekkir kosti sína og annmarka, öðlast það betri skilning á sjálfu sér. Rannsóknir sýna að barni með námsvanda vegnar betur ef það hefur góða vitund um eigin færni.

Mælt er með að tala um málþroskaröskun DLD við barnið um leið og það hefur þroska til.

Algengt er að foreldrar hika við að segja barni sínu frá greiningu á DLD og eru jafnvel óöruggir með hvernig þeir eigi að ræða um DLD við barnið. Með því að kynna DLD fyrir barni þegar það er ungt verður hún sjálfsagður hluti af reynsluheimi þess.

Barn frá aldrinum 6 - 7 ára getur oft skilið þegar rætt er um áskoranir þess og leiðir til lausna. Þá er skynsamlegt að tala um DLD á hversdagslegum nótum og sýna barninu fram á að DLD er ekki slæm heldur er hún hluti af lífinu sem það þarf að takast á við, rétt eins og að bursta tennurnar. Mikilvægt er einnig að hjálpa barninu að koma auga á styrkleika sína og ekki er ráðlagt að útskýra DLD í þaula í fyrstu samræðum við barnið.

Í fyrsta skipti sem DLD er kynnt fyrir barni er gott að nota dæmi sem það hefur upplifað sjálft.

Beinið athygli að upplifuninni og segið barninu að til er nafn yfir þessa upplifun. Með því móti setjum við heiti á upplifunina en ekki „stimpil“ á barnið sjálft. Segjum sem svo að barn sem greint hefur verið með DLD eigi oft erfitt með að finna réttu orðin yfir það sem það talar um. Til dæmis að kvöld eitt eigi barnið í erfiðleikum með að finna rétt orð yfir það sem það óskar sér í morgunmat og að lokum segist það langa í vöfflur. Daginn eftir standa dýrindis vöfflur á morgunverðarborðinu en barnið hágrætur því það ruglaðist á orðunum og ætlaði að segja að það langaði að fá pönnukökur í morgunverð. Síðar þegar allir hafa jafnað sig eftir þennan misskilning er hægt að rifja upp atvikið og setja heiti á upplifunina. Samræðurnar gætu hafist á þessa leið:

„Manstu í gær þegar þú áttir í erfiðleikum með að finna rétta orðið á því sem þig langaði að fá í morgunmat og sagðir að þú vildir fá vöfflur? Þetta kemur fyrir hjá sumum og ég held að þetta komi stundum fyrir hjá þér er það ekki? Það er til heiti yfir þetta. Þetta heitir málþroskaröskun eða DLD og merkir að stundum eigi fólk erfitt með að finna réttu orðin. Margir eru með málþroskaröskun DLD og það getur stundum verið pirrandi en það er allt í lagi. Við munum hjálpast að við að takast á við það. Það þýðir að við þurfum að finna leiðir til að verða betri í því að finna réttu orðin. Það er nefnilega alltaf hægt að æfa sig og verða betri í því sem maður tekur sér fyrir hendur.“

Annað dæmi væri ef barnið á í erfiðleikum með að skilja fyrirmæli. Barnið fær löng fyrirmæli með flóknum sjaldgæfum orðum og meðtekur aðeins hluta af þeim eða misskilur fyrirmælin. Í stað þess að bregðast illa við að barnið hafi ekki farið eftir fyrirmælum er hægt að ræða við barnið á þessa leið: „Það er í lagi að biðja einhvern um að endurtaka sig og það er í lagi að biðja um að fá tíma til að átta sig á því sem aðrir eru að segja eða að fá nánari útskýringar. Stundum þurfum við þess öll hvort sem við erum með DLD eða ekki. Allstaðar eru tækifæri til að læra og þroskast, það þarf bara að æfa sig í því að verða betri og það getur tekið tíma.“

Stuðningur heima fyrir er mjög mikilvægur.

Látið barnið finna að þið metið það að verðleikum eins og það er. Hlustaðu á barnið og gefðu því tíma til að tjá sig. Sýnið fram á að það sé eðlilegt að fá aðstoð við að muna, skilja og tjá sig. Sem dæmi væri að ef foreldri nefnir rangt nafn þegar það kallar á systkini barnsins í kvöldmatinn. Þegar foreldrið áttar sig á að það notaði rangt nafn talar það um mismælið á eðlilegan hátt og veitir barninu dæmi að viðbrögðum við mismæli sem gæti til dæmis verið á þessa leið „Siggi maturinn er tilbúinn! Æ, ég sagði Siggi en ég ætlaði að kalla á Kalla. Ég ruglaðist alveg á nöfnunum ykkar. Ég reyni aftur. Kalli maturinn er tilbúinn!“ Mismæli er ekkert til að skammast sín fyrir og margir sem ekki eru með DLD mismæla sig. Með því að tala opið um atvikið á jákvæðan hátt sýnir foreldrið barninu hvernig það geti brugðist við þeim upplifunum sem það glímir sjálft við.

Það getur verið að barnið spyrji nánar út í málþroskaröskunina DLD, eða jafnvel ekki, og það er í góðu lagi.

Mikilvægast er að foreldrar og barn eru byrjuð að tala saman um DLD út frá upplifunum barnsins og smám saman lærir það inn á hvað DLD er. Mikilvægt er jafnframt að hvetja barnið til að nýta vel alla styrkleika sína og að nota ekki DLD sem afsökun fyrir að geta ekki eitthvað, heldur að vera óhrætt við biðja um aðstoð, eins og útskýringu á orðum, endurtekningu á fyrirmælum og þess háttar. Með góðum stuðningi og hjálp aðstandenda nýtir barnið sér þær aðferðir sem það þarf á að halda til að komast áfram í lífinu. Það er því mikilvægt að tala opið um málþroskaröskun DLD og láta þá aðila sem koma að barninu vita af mállegum áskorum þess t.d. kennara, leiðbeinendur, hópstjóra, íþróttaþjálfara, fjölskyldumeðlimi (frændfólk, ömmur og afa), foreldra vina sem barnið umgengst og alla mikilvæga einstaklinga sem eiga í samskiptum við barnið.

Það getur einnig verið gagnlegt fyrir foreldra barna með DLD að ræða við aðra foreldra í sömu sporum og hvet ég ykkur til að kynna ykkur starfsemi Máleflis https://www.malefli.is sem eru hagsmunasamtök í þágu barna og unglinga með tal- og málþroskaröskun. Málefli hefur meðal annars að markmiði að vera vettvangur þar sem foreldrar barna geta rætt saman, borið saman bækur sínar og fengið stuðning hvert af öðru. Samtökin standa fyrir ýmiskonar samverustundum á formi spilastunda, kaffihúsahittinga eða leikhúsferða þar sem möguleiki er fyrir börn, unglinga og foreldra til að hittast og fá jafningjastuðning.

Texti: Margrét Guðmundsdóttir, talmeinafræðingur hjá Skólaþjónustu Árborgar

Byggt að hluta til úr fræðsluritinu „DLD Developmental Language Disorder – A Guide for parents and families“ eftir Jeanne Tighe, 2022.

Hefur snuðnotkun eða fingursog áhrif á tal barna?

Snuðnotkun og fingursog geta haft áhrif á málþroska og framburð barna en mikil notkun snuðs yfir langan tíma getur komið í veg fyrir að börn myndi málhljóð á réttan hátt, hindrar börn í að þau tali og hefur jafnvel áhrif á talfæri þeirra.

Kostir og gallar snuðnotkunar

Snuði fylgja ýmsir kostir og gallar. Kostir þess geta verið að róa og sefa ungabörn og að hjálpa til við samhæfingu sogs, kyngingar og öndunar. Gallar geta verið meðal annars að börn verða háð því að hafa snuðið upp í sér og gráta ef þau missa það úr munninum í svefni. Snuðnotkun eykur einnig líkur á miðeyrnabólgu og hefur áhrif á talfæri, kyngingu og málþroska.

Áhrif á talfæri

Sog snuðs eða fingurs hefur áhrif á þroska og vöxt andlitsbeina, kjálka og tanna vegna þrýstings sem sogið veldur. Það getur valdið opnu biti milli framtanna (snuddubiti) sem sést þegar börn bíta saman tönnunum og bil hefur myndast á milli framtanna. Snuð eða fingur í munni hefur líka áhrif á tungustöðu og kemur í veg fyrir að tungan nái upp að tannbergi og gómi til að hvíla þar í réttri hvíldarstöðu. Tunga, tennur og varir gegna mikilvægu hlutverki við myndun málhljóða og er góð hreyfifærni tungu og vara mikilvægur þáttur í að börn tali skýrt. Snuðnotkun getur seinkað tileinkun málhljóða þar sem börn ná ekki að æfa hljóðin með munninum á eðlilegan hátt.

Óeðlileg kynging

Snuð eða fingur í munni hefur áhrif á kyngingu en við eðlilega kyngingu þarf tungan að límast upp við góminn til að mynda innri þrýsting sem auðveldar mat eða munnvatni að fara rétta leið niður í maga. Ef tungan nær ekki að framkvæma þessa hreyfingu vegna þess að snuð eða fingur er fyrirstaða, færist tungan fram að tönnunum og jafnvel út fyrir tennurnar og myndar þar þrýsting svo maturinn eða munnvatnið fari rétt leið í átt að koki. Þessi óeðlilega hreyfing tungunnar kallast tunguþrýstingur og getur valdið og viðhaldið opnu biti (snuddubiti).

Áhrif á málþroska

Ef börn eru með snuð eða fingur í munninum stóran hluta dagsins getur það haft áhrif á máltjáningu þeirra. Þau tala þar af leiðandi minna, taka síður þátt í samræðum vegna þess að þau eru með snuð eða fingur í munninum og fá þar að leiðandi færri tækifæri til að æfa sig að mynda ný orð og setningar.

Hvað geta foreldrar gert?

Það getur verið krefjandi að venja barn af snuði eða að sjúga fingur, sérstaklega ef það hefur notað snuð í langan tíma eða tengir það við öryggi. Mælt er með að minnka notkun snuðs hjá börnum fyrr en seinna. Fyrstu 6 mánuði barnsins ætti snuð eingöngu að vera notað til að sefa barnið, fram að 12 mánaða aldri ætti snuð eingöngu að vera notað fyrir svefn og mælt er með að notkun snuðs vari ekki lengur en til 12 mánaða aldurs og alls ekki lengur en til 2- 3 ára aldurs. Eftir 12 mánaða aldur telst notkun snuðs sem ávani.

Takmarkaðu notkun við ákveðnar aðstæður

Mælt er með að takmarka notkun við svefntíma og fjarlægja snuð eða fingur úr munni þegar börn eru sofnuð. Fækkið snuðum niður í eitt ef mörg hafa verið aðgengileg. Einnig er hægt að leyfa barninu að velja sér aðra hluti sem veita öryggistilfinningu eins og bangsa eða teppi, knús eða róandi tónlist.

Samræmi í notkun

Verið samkvæm í því hvenær snuð er leyft. Ef börnin óska eftir snuði eða eru gjörn á að sjúga fingur um miðjan dag er hægt að hafa eitthvað annað tiltækt sem má setja í munninn eins og nagdót. Mikilvægt er að viðurkenna tilfinningar barnsins þegar það saknar snuðsins og veita öryggistilfinningu með góðu faðmlagi.

Jákvæð upplifun að kveðja snuðið

Ræðið við barnið um að bráðum hætti það með snuð og gerið það að jákvæðri upplifun. Það getur einnig verið hentugt að snúa dæminu við og setja athyglina á að snuðið sé fyrir lítil börn en barnið sé að stækka og brátt verði snuðið tilbúið að kveðja það. Hentugt er að nota dagatal og finna dagsetningu en þá getur barnið fylgst með sjónrænt eftir því sem dagarnir líða og hvenær snuðið þurfi að kveðja. Ákveðið hvað eigi að gera við snuðið og svo þegar dagurinn rennur upp er mikilvægt að gera ekki meira úr honum en öðrum dögum annað en það sem búið var að ákveða að gera við snuðið. Hægt er að veita umbun eða hrós fyrir þá daga sem snuðinu er sleppt í ákveðinn tíma og skrá „snuðlausa daga“ inn á dagatalið.

Tímabundið ástand

Flest börn er hægt að venja af snuði á örfáum dögum upp í eina til tvær vikur. Þetta gæti verið krefjandi stund, en hún mun líða hjá. Þið eruð að taka mikilvægt skref fyrir barnið ykkar.

Með kveðju frá talmeinafræðingum Skólaþjónustu Árborgar

nánari upplýsingar er að finna á:

https://www.talmein.is/2018/11/12/2410/

https://www.facebook.com/maturogmunnur

https://www.instagram.com/maturogmunnur

https://www.svefnradgjof.is/post/snu%C3%B0-og-a%C3%B0rir-huggarar

https://www.tannsi.is/fraedsluefni/foreldrar/tanntaka-og-tannhirda-barna