Fræðsluferð fjölskyldusviðs Árborgar til Danmerkur
7. - 11. september síðastliðinn fór góður hópur starfsfólks frá fjölskyldusviði Árborgar í fræðslu- og kynnisferð til Danmerkur.
Hópurinn heimsótti sveitarfélögin Herning og Ikast-Brande á Jótlandi
Í Herning fékk hópurinn kynningu á pólitískum áherslum sveitarfélagsins og í máli Anne Mette Bang, varaborgarstjóra, kom meðal annars fram að aukin áhersla er á skólamálin og eflingu stuðningsþjónustu. Það er gert út frá fjölgun barna með þungar greiningar sem glíma við mikla tilfinningalega erfiðleika og hafi þörf fyrir sérúrræði. Það vakti athygli hópsins að 4% barna í Herning eru í sérskólum.
Einnig kom fram í máli Anne Mette að skólarnir hafi verið afar bóknámsmiðaðir en nú sé meiri áhersla á sveigjanlega kennsluhætti, m.a. kennsluráðgjöf, teymiskennslu, samþættingu námsgreina og verklegt nám.
Í Herning eru 23 grunnskólar, í fjölmennasta skólanum eru um eitt þúsund nemendur og í þeim fámennasta 75 nemendur. Í leikskólum sveitarfélagsins er áhersla lögð á málörvun, orðaforðakennslu og ráðgjöf til foreldra. Engir biðlistar eru eftir leikskólaplássi enda setur sveitarfélagið þau mál í forgang með snemmtækan stuðning að leiðarljósi. Öll börn hafa greiðan aðgang að vistunarúrræðum, jafnvel allt frá fæðingu þegar þörf er á. Dagvistun og vöggustofur eru í boði fyrir börn á aldrinum 0 - 3 ára. Fjölbreytt leikskólatilboð eru svo í boði fyrir börn 3 ára fram að grunnskóla.
Fjölskyldusmiðstöðin í Herning
Samstarfslíkan í skóla- og velferðarmálum
Í áhugaverðri kynningu lykilstjórnenda í fjölskyldumiðstöðinni í Herning var meðal annars fjallað um hið formlega samstarfslíkan en þar vinna skólar, dagvistunarúrræði, leikskólar, heilsugæsla, skólaþjónusta (Pedagogical Psychological Counselling) og félagsþjónusta þétt saman. Leitast er við að bjóða foreldrum sem oftast til samstarfs enda þekkja þeir börn sín best og því er mikil áhersla lögð á þátttöku foreldra. Þegar samstarfslíkanið var í þróun var leitað í smiðju Mette Molbæk en hún telur mikilvægt að skilja vel þá samvinnu sem er til staðar sem byggir á fleiru en góðum samskiptum og trausti.
Skilvirk samvinna byggir einnig á virðingu fyrir ólíkum sjónarmiðum sem nýtast á lausnamiðaðan hátt. Áhersla er lögð á að allir deili þekkingu sinni hver með öðrum, ígrundi saman og rækti með sér heildstæða hugsun sem stuðlar að árangursríkri samvinnu. Með góðri samhæfingu allra samstarfsaðila, markvissum aðgerðum og skilvirkum ferlum er hægt að taka ákvarðanir fljótt og vel börnunum til heilla. Einkum er lögð áhersla á fimm þætti í stefnu sveitarfélagsins til að ná fram settum markmiðum:
- Áhersla á vellíðan, bæði hjá hverju barni og því umhverfi sem það dvelur í hverju sinni, svo sem í skóla eða frístund. Setja þarf vellíðan í öndvegi þegar skólastarfið er skipulagt
- Aukin áhersla á starfsmiðaða kennslu- og uppeldisfræðilega leiðsögn til kennara og allra annarra sem starfa með börnum
- Áhersla er lögð á þátttöku foreldra sem þekkja börnin sín best
- Góð þverfagleg samhæfing og styrking tengslanets í kringum hvert barn
- Breytt viðhorf og nálgun gagnvart þeim vanda sem staðið er frammi fyrir hverju sinni. Það á að vera sjálfsagt að spyrja spurninga um námsumhverfið en ekki bara um einstaka barn. Áhersla er á lausnaleit í nánasta umhverfi barnsins til að bæta líðan þess.
Samstarfslíkanið í Herning gengur út á það að hverfa frá hefðbundinni hugsun um að á teymis- og samstarfsfundum sé best að allir séu sammála. Miklu fremur þurfi að efla þann skilning að teymisfundir séu góður vettvangur til skoðanaskipta þar sem ágreiningur, í formi uppbyggilegrar gagnrýni, er talinn sjálfsagður hlutur. Ágreining eigi svo að nýta í nálgun að samkomulagi sem leiði til jákvæðra breytinga.
Til viðbótar við meiri þátttöku foreldra í samstarfi og aukna kennslufræðilega ráðgjöf eru félagsráðgjafar nú oftar inni í skólunum og öðrum stofnunum sem sinna börnum. Þá er mikil áhersla á starfsþróun, til að mynda fá allir sem vinna með börnum grunnþjálfun og regluleg námskeið. Það á einnig við sálfræðinga, félagsráðgjafa, kennsluráðgjafa, þroskaþjálfa og fleiri faghópa sem styðja við skóla- og frístundastarf og veita barnafjölskyldum stuðning.
Ýmis gögn eru svo nýtt til að meta árangur og til að veita þeim sem vinna með börnum nauðsynlegar upplýsingar og fræðslu. Nú þegar er búið að keyra Herning módelið í fimm ár og árangur mælist umtalsverður, svo sem í minni skólaforðun, tíðni afbrota og notkun vímuefna.
Ný nálgun er varðar fósturfjölskyldur
Við fengum kynningu á nýrri nálgun varðandi fósturfjölskyldur sem verið er að þróa í Herning í samstarfi við tvö önnur sveitarfélög. Verkefnið gengur út á að meiri áhersla er lögð á tengsl við líffræðilega foreldra og þeim gert kleift að taka einhvern þátt í lífi barna sinna þrátt fyrir að hafa ekki hæfni til að sjá alfarið um uppeldi þeirra. Áhersla er lögð á fræðslu, stuðning og handleiðslu til fósturfjölskyldna og megináhersla er á farsæld og vellíðan barnanna. Markmið verkefnisins er að börn geti farið aftur til líffræðilegra foreldra sinna.
Verkefnið byggir á rannsóknum sem sýnt hafa fram á að börn sem missa öll tengsl við líffræðilega foreldra sína eiga erfiðara uppdráttar í lífinu, ljúka síður framhaldsskóla og eiga oft í erfiðleikum síðar á lífsleiðinni. Verkefnið hefur eingöngu verið prófað með nokkrum fjölskyldum sem voru taldar sérstaklega vel til þess fallnar að ná árangri. Ýmsar áskoranir hafa komið upp t.d. hafa börn ekki viljað vera í sambandi við líffræðilega foreldra sína og sömuleiðis hafa líffræðilegir foreldrar ekki verið í ástandi til að taka þátt í verkefninu. Eins voru sumir fósturforeldrar mjög tortryggnir gagnvart verkefninu og lögðu starfsmenn sveitarfélagsins mikla áherslu á mikilvægi fræðslu til þessa hóps.
Hópnum fannst þetta spennandi verkefni og eitt af því sem við gætum hugsað okkur að skoða betur hér heima. Verkefnið er talið vera til hagsbóta fyrir börnin þegar til lengri tíma er litið, dregið hefur verulega úr kostnaði við fósturvistanir þar sem færri börn fara í langtímafóstur og megináherslan er á úrræði fyrir börnin og fjölskyldur þeirra.
Foreldrar og stuðningsnetið
Kynnt voru tvö meðferðarúrræði sem sjálfstætt starfandi meðferðamiðstöð heldur utan um í samstarfi við sveitarfélagið. Hjá meðferðarmiðstöðinni er mikil áhersla lögð á samstarf félagsráðgjafa og sálfræðinga eða annarra meðferðaraðila.
Allir meðferðaraðilar fara í gegnum þjálfun og fá mikla starfstengda handleiðslu og stuðning. Annað meðferðarúrræðið kallast F&N eða Forældrer og netværk sem útleggst Foreldrar og stuðningsnetið á íslensku. Þetta er fjölskyldumeðferð þar sem unnið er með hegðun barnsins sem getur verið af ýmsum toga eins og óæskilegur félagsskapur, hegðunarerfiðleikar, misnotkun, félagsleg einangrun, sjálfskaði eða kvíði. Í þessu úrræði má barnið taka þátt en alltaf er krafist þátttöku foreldra. Að okkar mati er þetta úrræði ekki ósvipað og MST sem er vel þekkt úrræði hér á landi.
Í Danmörku hefur hins vegar verið horfið frá að nota það úrræði þar sem það þótti of takmarkandi, til að mynda varðandi aldur barna. Þetta F&N úrræði er komið í staðinn en 66% þátttakenda í úrræðinu eru á aldrinum 11-15 ára og 22% 16-18 ára. Stærsti hópurinn eru drengir eða um 64%.
Heildræna nálgunin
Þá fengum við kynningu á öðru úrræði sem má líta á sem framhaldsúrræði af F&N. Það kallast DHA sem stendur fyrir Den Helhedsorienterede arbejdsmodel eða Heildræna nálgunin.
Markmið með DHA er að gera breytingar í lífi barna sem eru í vanda og megin áherslan er á að bæta samskipti þeirra, aðstoða þau við að sinna skóla eða vinnu, þjálfa þau í félagsfærni og halda þeim frá neyslu og afbrotum. Meðalaldur barnanna er í kringum 16 ár og er 1/3 hópsins er með eina eða fleiri af eftirtöldum greiningum; ADHD, einhverfu, kvíða og átröskun. 44% hafa brotið af sér. Næstum öll börnin, eða 96%, eru með hegðunarvanda, oft er um að ræða erfiðleika heima og í mörgum tilfellum hafa börnin upplifað erfiðan skilnað foreldra sinna.
Neysla er stórt vandamál í þessum hópi og er gott samstarf meðferðaraðila við UKA og US sem eru stofnanir sem halda utan um unga afbrotamenn. Einnig er mikið samstarf við SSP sem er samráðsvettvangur skóla, félagsþjónustu og lögreglu. Líkt og í F&N fá meðferðaraðilar mikla og góða handleiðslu og stuðning í vinnu sinni og áhersla er lögð á þverfaglegt samstarf sveitarfélagsins og meðferðarstofnunar.
Unnið er að heildarendurskoðun á geðheilbrigðiskerfinu
Fram kom í kynningunni að í Danmörku líkt og á Íslandi hefur aukin áhersla verið á greiningar. Mikið álag er á geðheilbrigðiskerfinu og unnið er að heildarendurskoðun þess. Þau úrræði sem sveitarfélagið hefur sett á fót, eða á samvinnu um, eiga það sameiginlegt að styðjast við lausnamiðaða nálgun. Ekki er litið svo á að barnið sé vandamálið heldur hegðun þess.
Fagfólk, í samstarfi við barnið og fjölskyldu þess, þarf að leita allra mögulegra leiða til að leysa þann vanda sem staðið er frammi fyrir hverju sinni og geta stuðlað að farsæld barnsins. Í skólunum er horft í auknum mæli á náms- og kennsluumhverfið þegar lausna er leitað. Hvaða breytingar þurfi ef til vill að gera á námsumhverfinu sem geta stuðlað að vellíðan barnsins og betri námsárangri.
Kynning á skóla- og velferðarmálum í Ikast Brande
Í Ikast-Brande fengum við kynningu á stjórnssýslunni og megináherslum sveitarfélagsins í málefnum barna og ungmenna en þar er meðal annars lögð áhersla á snemmtækan stuðning og farsæld barna. Við fengum kynningu á pólitískum markmiðum varðandi börn og ungmenni sem voru skemmtilega sett upp og til þess fallin að gera markmiðin sýnileg og aðgengileg. Helstu áherslupunktar á þessu sviði eru eftirfarandi:
- Frumkvæði getur komið frá grasrótinni
- Mætum hvert öðru með opnum örmum
- Jöfn tækifæri geta kallað á stuðning
- Raddir barna eru mikilvægar
- Verum forvitin
- Fjölskyldan er helsta stuðningsnet barnsins
- Samfélagið er sameiginlegt verkefni
- Börn þurfa að geta horft til framtíðar
Leiðsögn til athafna
Unnið er eftir skipulaginu Leiðsögn til athafna (Guide to action) ef áhyggjur vakna af líðan eða velferð barns. Fyrsta skrefið felst í samtali innan skólans og við foreldra. Því næst er málið kannað og gögnum safnað til að varpa ljósi á stöðu barnsins. Að því loknu fer fram samtal um stöðuna og sett er af stað aðgerðaáætlun sem hefur það markmið að auka farsæld barnsins.
Ef þess gerist þörf er óskað eftir ráðgjafafundi með skólaþjónustu (PPR) þar sem farið er yfir stöðuna og mat lagt á með hvaða hætti sérfræðingar skólaþjónustu geta komið að málum. Þetta verklag er um margt líkt því sem tíðkast hér í Árborg og er ánægjulegt að sjá góð dæmi um sambærilegar áherslur annars staðar.
Leikskólinn Børneby Øster
Hópurinn fékk einnig kynningu á leikskólanum Børneby Øster sem er tvískiptur leikskóli. Annars vegar er um að ræða almennar leikskóladeildir þar sem unnið er með fjölbreytilegan nemendahóp en innan leikskólans er einnig sérskóli fyrir börn með alvarlegar fatlanir. Í þessum leikskóla starfa m.a. iðjuþjálfar, talmeinafræðingar og fjölskylduráðgjafi.
Ákvörðun um það hvort barn með fötlun eigi að fara í almennan leikskóla eða sérskóla er tekin af sérfræðihópi sem leggur mat á stöðu barnsins og hvaða skólatilboð henti því best. Ekki er einblínt á formlega fötlunargreiningu heldur eru stuðningsþarfir barnsins metnar og út frá þeim þörfum er svo ákveðið hvaða skólatilboð mæti þeim best.
Einu sinni á ári er lagt mat á það hvort barn sé í réttu skólaúrræði og gerðar breytingar ef þörf er á. Leitast er við að öll börn fái skólavist sem næst heimili sínu. Alltaf er tekið mið af líðan barnsins og hvort skólatilboðið henti því. Allir skólar, bæði almennir skólar og sérskólar, eru reknir af sveitarfélögunum í Danmörku.
Artium skole í Brande
Kynningarnar fóru fram í Artium skole í Brande sem er einn af 11 grunnskólum sveitarfélagsins. Skólinn er tiltölulega nýr með 620 nemendur og var hann byggður bæði sem skóli og menningarhús allra íbúa. Það var áhugavert að sjá hvernig þetta tvennt er fléttað saman í sömu byggingu þar sem fjölbreytt starfsemi er frá morgni til kvölds. Þarna má finna frístundaþjónustu, almenningsbókasafn, samkomusal, tannlækna, hjúkrunarfræðinga, lögreglu og kvöldskóla svo eitthvað sé nefnt.
Skólinn er vel tækjum búinn, meðal annars til list- og verkgreinakennslu, þá auðveldar þessi góða aðstaða starfsfólki að skipuleggja fjölbreytta kennsluhætti og nemendamiðað nám.
AKT ráðgjafar
Eitt af því sem vakti sérstaka athygli okkar í Artium skólanum voru svokallaðir AKT ráðgjafar en hlutverk þeirra er að styðja við hegðun, félagsfærni og velferð nemenda. Sérstök áhersla er lögð á félagsleg samskipti, reiðistjórnun, tilfinningastjórnun og líðan. Þessir ráðgjafar starfa innan skólans og hitta einstaka nemendur en áhersla er lögð á vinnu með nemendahópa. Þá er eitt af hlutverkum þessara starfsmanna að veita ráðgjöf til kennara bæði hvað varðar bekkjarstjórnun og þróun kennsluhátta.
Ef upp kemur vandi í nemendahópnum er yfirleitt byrjað á því að leita til AKT ráðgjafanna og aðkoma þeirra leiðir oftast til lausna. Þetta er að okkar mati ekki ósvipað og náms- og starfsráðgjafi/kennsluráðgjafi vinnur hjá okkur í grunnskólum Árborgar, nema hvað kennsluráðgjafarnir okkar eru ekki hluti af starfsliði hvers skóla þar sem þeir eru starfsmenn skólaþjónustu.
Boðið var upp á gönguferð um skólabygginguna sem vakti svo sannarlega athygli okkar fyrir skemmtilega og nemendamiðaða hönnun sem og stóra og vel búna skólalóð.
Fjölskylduhúsið
Fjölskylduhúsið er ókeypis tilboð fyrir fjölskyldur sveitarfélagsins sem á einn eða annan hátt eru að glíma við einhvers konar erfiðleika. Í Fjölskylduhúsinu er hægt að fá ráðgjöf, meðferð og stuðning, bæði á staðnum og heima hjá viðkomandi fjölskyldu. Þá eru ýmis námskeið í boði og fjölbreytt úrræði.
Til að fá aðstoð hjá Fjölskylduhúsinu þarf að liggja fyrir tilvísun frá félagsráðgjafa fjölskyldusviðs. Ferlið er ákveðið í samráði við fjölskylduna og félagsráðgjafa og áhersla er á að þau inngrip sem notast er við séu til þess fallin að fjölskyldan nái settum markmiðum.
Þau markmið sem fjölskyldur setja sér eru eins ólík og þær eru margar, en alltaf á velferð fjölskyldunnar að vera í fyrirrúmi. Í Fjölskylduhúsinu starfar fjölbreyttur hópur ráðgjafa og meðferðaraðila og þar er lögð áhersla á gott þverfaglegt samstarf.
Ígrundunarfundir starfsfólks - hvað viljum við taka með okkur heim?
Starfsemi Fjölskylduhússins í Ikast-Brande vakti óneitanlega athygli og fram kom á ígrundunarfundum starfsfólks fjölskyldusviðs að slíkt úrræði, sem byggir á gagnreyndum aðferðum, þyrfti nauðsynlega að vera í boði í Árborg.
Fram komu hugmyndir um ráðgjafasíma eða stafrænt spjall sem gæti aukið enn frekar aðgengi íbúa að þjónustu sveitarfélagsins líkt og tíðkast víða í Danmörku. Einnig vöktu þau úrræði, sem bjóða upp á fjölskyldumeðferð þegar barn á í vanda, mikla athygli. Eitthvað sem við þyrftum helst að efla hér í Árborg og á landinu öllu.
Stuðningur og nálgun varðandi fósturfjölskyldur er einnig eitthvað sem starfsfólki fjölskyldusviðs fannst tilvalið að innleiða hjá okkur. Svo það megi verða þarf að tryggja fræðslu, handleiðslu og stuðning bæði við fagfólk og fósturfjölskyldur.
Herning líkanið er um margt sambærilegt hugmyndafræðinni sem fjölskyldusvið Árborgar byggir starf sitt á, þ.e. áhersla á gott þverfaglegt samstarf, teymisvinnu, samþætta þjónustu, snemmtækan stuðning og fjölbreytta og lausnamiðaða nálgun. Í Danmörku, líkt og hér á landi, standa sveitarfélög frammi fyrir manneklu þar sem skortur er á sérfræðingum og starfsfólki í umönnunarstörfum. Þá kom fram í ígrundun starfsfólks fjölskyldusviðs að til að geta tryggt snemmtækan stuðning og íhlutun verðum við að halda áfram að fjölga starfsfólki í samræmi við fjölgun íbúa sveitarfélagsins og gera enn betur í því ná niður þeim biðlistum sem við stöndum frammi fyrir í dag.
Ljóst er að biðlisti eftir þjónustu er mun lengri á Íslandi en í Danmörku. Það að fjölskyldan Í Herning þurfi ekki að bíða úrlausna er líklega ein af þeim lykilbreytum sem skýra eftirtektaverðan árangur sem náðst hefur í Herning.
Starfsfólk fjölskyldusviðs Árborgar er mjög hrifið af þeirri hugmynd að öll meginstarfsemi fagssviðsins verði í framtíðinni á einum stað. Þar væri í boði ráðgjöf, stuðningur, fræðsla, handleiðsla fyrir fagfólk og fjölbreytt úrræði í formi meðferða og námskeiða. Um væri að ræða húsnæði með mismunandi rými sem væru bæði lokuð skrifstofurými en einnig rými fyrir teymisvinnu, viðtöl, námskeiðahald sem og stærri og minni fundi. Með slíkri fjölskyldumiðstöð fengi hugmyndafræðin um þverfaglegt samstarf, teymisvinnu og farsæld barna byr undir báða vængi.
Það er gott að láta sig dreyma og draumur um sameiginlega fjölskyldu- og frístundamiðstöð í Árborg þar sem börn og fjölskyldur geta sótt alla helstu þjónustu er ekki bara draumur heldur spennandi framtíðarsýn og raunhæfur valkostur að mati starfsfólks fjölskyldusviðs.
Gunnar Eysteinn Sigurbjörnsson | deildarstjóri frístundaþjónustu
Heiða Ösp Kristjánsdóttir | deildarstjóri félagsþjónustu
Margrét Björk Brynhildardóttir | deildarstjóri skólaþjónustu
Þorsteinn Hjartarson | sviðsstjóri fjölskyldusviðs